لغتنامه و دیکشنری نور و روشنایی (مجموعه اصطلاحات مربوط به نورپردازی و لامپ)

معرفی اصطلاحات مربوط به چراغ ها و پروژکتورها

• آستانه افزایش کم: یک نوع طبقهبندی چراغها است که آستانه افزایش ایجادشده توسط آنها کوچکتر یا مساوی ۱۵ درصد است.
• آستانه افزایش متوسط: یک نوع طبقهبندی چراغها است که آستانه افزایش ایجاد شده توسط آنها بین ۱۵ و ۳۰ درصد است.
• آلودگی نوری (Light Pollution): نورهای مصنوعی که در زمان یا مکان نامناسب از استاندار خود خارج شده و با کیفیت نامطلوب محیط زیست و آسمان شب را آزاردهنده و آلوده می‌سازند.
• آمپر: واحد شدت جریان مصرفی یک دستگاه الکتریکی، همچنین میلی‌آمپر (mA) معادل یک هزارم آمپر می‌باشد. دقت نمایید که بر روی درایورهای LED معمولاً دو شدت جریان ذکر می‌شود که یکی مربوط به جریان مصرفی از برق شهر می‌باشد که معمولاً با mA AC مشخص می‌شود و دیگری شدت جریان مصرفی توسط LED می‌باشد که با mA DC مشخص می‌شود. اگر بر روی لامپ یا هر وسیله دیگر تنها یک شدت جریان ذکر شده منظور همان جریان مصرفی از برق شهر است. مقدار جریان را می توان از تقسیم توان چراغ بر ولتاژ آن محاسبه کرد :I (a) = P(w)/V(v)
• ال ای دی (LED): مخفف عبارتی است که ترجمه آن “دیود منتشر‌کننده نور” است. یک قطعه نیمه‌هادی است که در اثر عبور جریان الکتریکی از خود نور ساطع می‌کند. از آنجا که طیف نوری ساطع شده از LED نور ماوراء بنفش و مادون قرمز ندارد، راندمان بالاتری از لامپ‌های رشته‌ای و لامپ کم‌مصرف دارد.
• اندیس نمود رنگ (Color Rendering Index): یک سیستم بین المللی که برای ارزیابی توانایی چراغ و پروژکتور در ارائه رنگ اشیا استفاده می شود. هرچه CRI بالاتر باشد (بر اساس مقیاس ۰ تا ۱۰۰) ، رنگ غنی تر به نظر می رسد. رتبه بندی CRI لامپ های مختلف ممکن است مقایسه شود ، اما مقایسه عددی فقط در صورت نزدیک بودن دمای رنگ لامپ ها معتبر است. تفاوتهای CRI بین لامپها معمولاً قابل توجه نیستند (برای چشم قابل مشاهده است) ، مگر اینکه تفاوت بیشتر از ۳-۵ باشد.
• بازده الکتریکی: یا راندمان عبارت است از میزان توان خروجی به توان ورودی آن وسیله برقی. این بازده عددی کوچک‌تر از یک می‌باشد ولیکن اکثراً به‌صورت درصد بیان می‌شود. این مشخصه در لامپ‌های امروزی مابین ?? الی ?? درصد متغیر است.
• بالاست (Ballast): قطعه‌ای که ولتاژ برق شهر را برای لامپ گازی قابل استفاده می‌نماید. این بالاست‌ها برای لامپ‌های مهتابی قدیمی از نوع مغناطیسی بودند و به آن‌ها چوک (یا چُک) می‌گفتند. در نسل بعد با استفاده از قطعات الکترونیکی ساخته شدند و به آن‌ها بالاست الکترونیکی گفته می‌شد. امروزه لامپ‌های LED نیازی به بالاست ندارند و دارای درایور می‌باشند.
• پروژکتور: یک نوع چراغ که با استفاده از رفلکتور شدت نور را در یک زاویه ثابت افزایش می دهد.
• توزیع نور، عبارت است از توزیع شدت نور خروجی از یک چراغ در جهات مختلف فضا.
• حداقل شدت روشنایی متوسط: عبارت است از میزان روشنایی متوسطی که در یک ترتیب نصب و در کلیه شرایط باید حاصل شود که مقدار آن برابر با حاصل ضرب شدت روشنایی اولیه در ضریب نگهداری و از این پس با عبارت شدت روشنایی متوسط عنوان میشود.
• ولتاژ نامی: ولتاژ یا ولتاژهایی است که توسط سازنده برای چراغ تعیین شده است.
• حداقل حفاظت در مقابل ورود قطرات آب: چراغهایی که در سیستم روشنایی معابر به کار میروند باید از حداقل درجه حفاظت ۳ (۳(Ipx برخوردار باشند.
• حداکثر دمای نامی محیط: حداکثر دمایی است که شرایط کار عادی چراغ در آن میتواند حفظ شود و توسط سازنده تعیین میشود.
• حفاظت در مقابل خوردگی: چراغهای مورد استفاده در معابر و در محلهایی با رطوبت زیاد، باید مقاومت کافی در مقابل خوردگی را دارا باشند. محفظه بیرونی چراغ همیشه بیش از قسمت داخلی آن در معرض خوردگی قرار دارد. موادی که مقاومت کافی در مقابل خوردگی دارند و بهتر است از آنها در ساخت چراغ استفاده شود عبارتند از:

  ۱ـ مس و برنز، یا برنج که بیش از ۸۰ درصد مس داشته باشد.

  ۲ـ فواد زنگ نزن

  ۳ـ آلومینیوم (ورق، تزریقی یا ریختهگری شده) یا روی دایکاست (تزریقی تحت فشار)

  ۴ـ آهن ریختهگری یا چکشخوار (نرم) با ضخامت حداقل ۲/۳ میلیمتر که دارای پوششی از روی به ضخامت حداقل ۰۵/۰ میلیمتر روی سطح خارجی آن باشد.

  ۵ـ ورق فوادی با پوشش روی به ضخامت حداقل ۰۲/۰ میلیمتر.

   ۶ـ مواد پلیمری و پاستیکی.

• وات نامی: تعداد و قدرت نامی امپهایی است که چراغ برای آن طراحی شده است
• ضریب نگهداری چراغ: نسبت شار نوری خروجی از چراغ پس از گذشت زمانی مشخص به شار نوری خروجی اولیه ضریب نگهداری چراغ نام دارد.
• ضریب بهره روشنایی چراغ (Cu): به دایل مختلف تمام شار نوری تولیدشده توسط چراغ به محل استفاده تابش نمیکند. ضریب بهره روشنایی چراغ بیان کننده نسبتی است از شار نوری عملی چراغ به شار نامی آن. عوامل متعددی روی بهرهروشنایی چراغ موثراند، خصوصیات فنی و جنس چراغ، جذب نور در داخل کاسه چراغ، ضریب انعکاس سطوح مکان کاربرد چراغ و ارتفاع طراحی، مهمترین آنها هستند. به طور عملیاتی این ضریب هرگز به یک نمیرسد.
• درجه حفاظت چراغ (IP): برای نشان دادن میزان حفاظت چراغ در برابر نفوذ اشیاء خارجی (نظیر گرد و غبار و حشرات) و آب (نفوذ رطوبت یا پاشش آب) از درجه حفاظت استفاده میشود. عائم نشان دهنده درجه حفاظت از دو حرف IP که به دنبال آن دو رقم قرار میگیرد، تشکیل میشود، رقم اول بیانگر درجه حفاظت اشخاص و رقم دوم بیانگر درجه حفاظت در مقابل ورود قطرات آب به داخل چراغ است. درجه حفاظت چراغها از نظر نفوذ رطوبت و غبار مطابق با استاندارد شماره ۲۸۶۸ ایران یا ۵۲۹ IEC طبقه بندی می شوند.
• خیرگی: عامل کاهش تمایز میان اشیاء و زمینه آنها (سطح زمین) است و در واقع تراکم نور سطح شیء و زمین را به یکدیگر نزدیک میکند. در شرایطی که خیرگی به آن حد برسد که شیء قابل تشخیص نبوده و دیده نشود، خیرگی مطلق ایجاد میگردد. در این صورت درصدی که مقدار درخشندگی زمینه شیء (سطح زمین) باید افزایش یابد تا شیء بتواند دیده شود آستانه افزایش نام دارد. آستانه افزایش بستگی به توزیع نور چراغ، درخشندگی سطح زمین، آرایش نصب و محل ناظر دارد. بنابراین خیرگی با تنظیم آستانه افزایش قابل کنترل است.
• درخشندگی متوسط: مقدار متوسط درخشندگی که از روی سطح مشخصی از معبر به چشم ناظری که در نقطه مشخصی قرار دارد میرسد، درخشندگی متوسط نام دارد.
• دمای رنگ(Colour Temperature): به دمای نور برحسب کلوین (Kelvin) اطلاق می‌شود. به عنوان مثال:
  • نور شمع در حدود ???? کلوین
  • نور لامپ رشته ای ???? کلوین
  • نور طبیعی ???? کلوین
  • نور مهتابی ???? کلوین
• دیمر: وسیله‌ای برای کاهش نور لامپ از طریق کم کردن توان ورودی به لامپ.
• دیود: یک قطعه نیمه‌هادی دو پایه که جریان الکتریکی را از یک طرف عبور می‌دهد.
• راندمان چراغ: نسبت کل شار نوری خارج شده از چراغ به شار نوری تولید شده توسط امپ داخل چراغ را راندمان چراغ گویند. راندمان چراغ نباید از ۵۵/۰ کمتر باشد.
• رفلکتور: بخشی آیینه مانند از اپتیک لامپ و چراغ که نور را به سمت دلخواه پرتاب می‌نماید. جنس این بخش معمولاً از آلومینیوم یا پلاستیک با پوشش مخصوص بازتابش می‌باشد.
• زاویه پرتو چراغ (Beam Angle): زاویه پرتوی نور مخروطی شکل خروجی از لامپ و پروژکتورها
• شار روشنایی اولیه لامپ: شار روشنایی اولیه لامپ، عبارت است از مقدار شار نوری لامپ که پس از صد ساعت کار لامپ تحت شرایط آزمایشی حاصل شود.
• شدت روشنایی اولیه: مقدار روشنایی حاصله در یک ترتیب نصب با فرض استفاده از چراغهای نو و تمیز و امپهایی که شار اولیه خود را تولید میکنند، شدت روشنایی اولیه نامیده میشود.
• ضریب نگهداری چراغ: نسبت شار نور خروجی از چراغ پس از گذشت زمانی مشخص به شار نوری خروجی اولیه از چراغ، ضریب نگهداری چراغ نام دارد.
• ضریب نگهداری شار لامپ: عبارت است از نسبتی از شار اولیه لامپ که پس از گذشت زمانی مشخص توسط لامپ تولید میشود.
• ضریب نگهداری: حاصل ضرب ضریب نگهداری چراغ و ضریب نگهداری شار امپ، ضریب نگهداری نامیده میشود.
• ضریب یکنواختی: عبارت است از نسبت شدت روشنایی حداقل به شدت روشنایی حداکثر در یک سطح مشخص از معبر
• ضریب یکنواختی طولی: عبارتست از نسبت شدت روشنایی حداقل به شدت روشنایی حداکثر در یک خط طولی مشخص از معبر و به صورت Emin/Emax است.
• کاندلا (Candela):واحد اندازه‌گیری شدت نور. شدت نور میزان نور ساطع شده از یک لامپ در یک جهت به‌خصوص است. این پارامتر در زمان طراحی نرم‌افزاری روشنایی بسیار کاربرد دارد.
• کلوین (Kelvin): یک واحد اندازه گیری دما
• کیلووات ساعت (kWh): اندازه گیری استاندارد انرژی الکتریکی و واحد صورتحساب رایج توسط شرکت های برق برای محاسبه مقدار برق مصرفی مشترکین. یک لامپ ۱۰۰ واتی که به مدت ۱۰ ساعت کار می کند ، ۱۰۰۰ وات ساعت یا یک کیلووات ساعت مصرف می کند. اگر هزینه برق ۲۰ تومان برای هر کیلووات ساعت باشد، هزینه برق برای ۳۰ ساعت کار یک چراغ ۱۰۰ واتی (۳ کیلووات مصرف برق) ۶۰ تومان خواهد بود.
• لامپ کم‌مصرف: نسل پیشرفته لامپ فلورسنت که بازده نوری آن چند برابر لامپ رشته‌ای بود.
• لامپ فوق کم‌مصرف: اصطلاحی که بعضاً در بازار به لامپ و چراغ های LED نسبت داده می‌شود.
• لامپ هالوژن: نوعی لامپ رشته‌ای که در آن از گازهای به‌خصوصی استفاده می‌شود و به زیبایی معروف بودند. امروزه به لامپ‌های LED که از لحاظ ظاهری و سرپیچ شبیه این لامپ هستند لامپ LED هالوژنی می‌گویند.
• لامپ فلورسنت: لامپ‌های تخلیه در بخار جیوه که خانواده اصلی لامپ مهتابی و کم‌مصرف می‌باشند.
• لامپ بخار سدیم: لامپ‌های استفاده شده در خیابان‌ها و جاده‌ها. این لامپ‌ها بسیار پر نور و ارزان هستند ولیکن از لحاظ فاکتورهای کیفیت نور در پایین‌ترین رده قرار دارند.
• لامپ رشته‌ای (Incandescent): اختراع ادیسون، لامپی که با گرم شدن رشته‌ای فلزی نور تولید می‌کند. به دلیل روش تولید نور این لامپ، به آن لامپ التهابی نیز می‌گویند (رشته داخل لامپ تا حد التهاب گرم می‌شود و نور سفید تولید می‌کند). همچنین به دلیل استفاده از فلز تنگستن در رشته مذکور، نام لامپ تنگستنی نیز برای آن کاربرد دارد.
• لنز(Lens): یکی از بخش‌های اپتیکال لامپ و چراغ برای شکل دادن به نور خروجی. لنز از ماده شفاف مانند شیشه و پلاستیک‌های مخصوص ساخته می‌شود و لنز ساخته شده از مواد مرغوب نور را تجزیه نمی‌نماید.
• لومن (Lumens): معیاری برای اندازه گیری شار نور یا مقدار نوری که از یک منبع ساطع می شود. به عنوان مثال ، یک شمع حدود ۱۲ لومن فراهم می کند. یک لامپ رشته ای ۶۰ وات حدود ۸۴۰ لومن فراهم می کند.
• لومن پرتو(Beam Lumens): مجموع لومن نور که در زاویه پرتو چراغ و پروژکتور وجود دارد.
• لوکس (Lux): یک واحد برای روشنایی یا نوری که روی سطح می افتد. یک لوکس برابر با یک لومن در هر متر مربع است.
• مقاومت کاتد (Cathode Resistance): مقاومت کاتد در لامپ های فلورسنت. معمولا قبل از روشن شدن لامپ (Rc) یا “گرم” و بعد از روشن شدن لامپ (Rh) ، “سرد” اندازه گیری می شود. نسبت مقاومت حالت گرم به مقاومت حالت سرد نیز اندازه گیری می شود (Rh / Rc).
• نور سفید سرد: اصطلاحی که برای نشان دادن دمای رنگ حدود ۴۱۰۰ کلوین استفاده می شود.
• نور سیاه (Black Light): اصطلاحی مشهور که به منابع نوری اشاره دارد که در نزدیکی ماوراء بنفش قرار داشته ( طول موج ۳۲۰ تا ۴۰۰ نانو متر) و دارای نور مرئی کمی هستند.

منبع : Glossary of Lighting